PACS یا سیستم بایگانی و ارتباط تصاویر پزشکی
PACS
CommunicationSystem and Picture Archiving
چکیده – امروزه باپیشرفت فناوری اطالعات در علوم پزشکی و شبکه های كامپیوتری ، ديگر نیازی به كلیشه های قديمی برای گرفتن تصاوير راديولوژی و صرف هزينه خريد و نگهداری اين فیلمها احساس نمی شود. چرا كه سیستمی بنام سیستم ارتباط و بايگانی تصويری يا )System Communication and Archiving Picture (PACS ، امکان انتقال ، ذخیره ، بازيابی و نمايش تصاوير پزشکی در نقاط مختلف را ايجاد كرده است . دستگاههای تصوير برداری ، يک شبکة كامپیوتری ، پايگاههای داده يا بانک اطالعاتی و ايستگاههای نمايش تصويريا Client ها ، چهار جزء اصلی تشکیل دهندة يک سیستم PACS بیمارستانی می باشند. سیستم PACS می تواند تصاوير حاصل از روشهای مختلف تصويربرداری تشخیصی مانند MRI ،SCAN.CT ، سونوگرافی ، راديوگرافی ، آنژيوگرافی ، پزشکی هسته ای و… را به صورت تصاوير ديجیتالی ذخیره و بازخوانی كند. اين سیستم امکان كمک به پزشکان دور از مركز درمانی را از طريق تله راديولوژی فراهم می كند تا از متخصصین متبحر لیکن دورتر در تشخیص و درمان استفاده شود. با كاهش هزينههای ذخیرهسازی كه به صورت الکترونیکی انجام میشود )نسبت به بايگانیهای فیلم و كلیشه (، كمک شايانی به مديريت بیمارستانی می كند. با ارسال تصاوير از طريق شبکه، زمان دستیابی پزشک معالج به نتیجه تصوير برداری را به حداقل رسانده است.
كلید واژه- تله راديولوژی ) راديولوژی از راه دور از طريق تلويزيون يا ويدئو كنفرانس(.HIS : سیستم اطالعات بیمارستانی – HL7 : پروتکل انتقال اطلاعات در علوم پزشکی – MRI : تصويربرداری مغناطیسی. كلیشه : فیلم راديولوژی. RIS :سیستم اطلاعات راديولوژی.
1- مقدمه
تصوير برداری از اندامها و ارگانهای بدن در تشخیص بیماری به پزشکان كمک شايانی می كند تا در تصمیم گیری نوع درمان بیماران موفق عمل كنند. تصمیم برای درمان با مشاهده تغییرات حاصل شده در عضو بدن ، با تصمیمی كه بر اساس عالئم و اظهارات بیمار گرفته می شود بسیار متفاوت خواهد بود. بويژه در بیماريهای استخوانی و تومورها حائز اهمیت می باشد. بنابراين كیفیت تصويرگرفته شده ، تعداد تصاوير ، ابعاد تصاوير ، سرعت انتقال تصاوير برای پزشک معالج و نوع بايگانی تصاوير برای دسترسی سريع و مجدد ، همه فاكتورهای مهمی هستند كه در تصويربرداری پزشکی مد نظر بوده اند. با ظهور تجهیزات پزشکی ديجیتال و پیشرفته و نیز گرايش عرصه علوم پزشکی به جنبش نرم افزاری ، همچنین لزوم تالش بیمارستانها بسوی يکپارچه سازی اطالعات بهداشتی و درمانی در بیمارستانهای كشور ، بخشهای پاراكلینیکی بیمارستانها بويژه تصوير برداری پزشکی برای كمک به تشخیص راديولوژيستها و درمان متخصصین گامهای اساسی در استفاده ازفناوری اطالعات برداشته است. بی شک تالشهای مهندسین نرم افزار و سخت افزار ، تحلیلگران سیستمها ، و كارشناسان علوم پزشکی در اين پیشرفتها چشمگیر بوده است. بسیاری از روشهای تصويربرداری جديد از جمله راديوگرافی ، سونوگرافی و
SCAN.CT ديجیتالی شده اند.
Pacs یا سیستم بایگانی و ارتباط تصاویر پزشکی از پیشرفته ترين سیستمها در اين عرصه بشمار می رود. برای اولین بار در سال 1891 در كنفرانس تصويربرداری پزشکی (IEEE ) سیستمی معرفی گرديد كه امکان ذخیره، نمايش و انتقال تصاوير و اطالعات ديگر را انجام میداد، اين سیستم در همان سال از سوی انجمن راديولوژی امريکا تايید شد و در سال 189۱ نیز در اروپا مورد توجه كنگره راديولوژی اروپا ( ECR ) قرار گرفت. اين سیستم PACS نامیده شد. سیستم بايگانی و بازيافت تصويری مبتنی بر رايانه كه می تواند تصاوير حاصل از روشهای مختلف تصويربرداری تشخیصی را به صورت تصاوير ديجیتالی ذخیره و بازخوانی كند . اين سیستم متشکل از ايستگاه های نمايشی و ويرايشی تصاوير ديجیتالی در شبکه های داخلی در بیمارستان يا حتی خارج از بیمارستان است كه دسترسی پزشک به تصاوير ذخیره شده و در نتیجه كاهش وابستگی پزشک به متخصصان راديولوژی را فراهم می كند.
2 - PACS یا سیستم بایگانی و ارتباط تصاویر پزشکی
در اين مقاله، ابتدا به هدف استفاده از سیستم PACS اشاره كرده سپس مقايسه ای بین اين سیستم با روشهای تصوير برداری آنالوگ انجام داده ايم. اجزای تشکیل دهنده سیستم و ساختار آن را تشريح كرده ، مزايای آن را برشمرده ايم و نهايتا به نتیجه حاصل پرداخته ايم.
1-2: هدف استفاده از PACS
مشکالت فراوان در سیستم تصويربرداری كلیشه ای وجود دارد كه عالوه بر نارضايتی پزشکان و راديولوژيست ها و نیز بیمار به خاطر كیفیت ، كمیت و نیاز به تکرار تصاوير، مديريت بیمارستان را از نظر هزينه و حفظ و نگهداری فیلمها به چالش كشیده لذا هدف اصلی استفاده از سیستم PACS ، ارتقای بازده موثر كاری در كنار قابلیتهای تشخیصی پزشکان است. استفاده از استانداردهای روز در نگهداری و انتقال تصاوير نیز از اهداف مهم بشمار می رود. همچنین هزينه خريداری و نگهداری ايمن فیلمها از نظر مديريتی قابل مالحظه می باشد. تکنولوژی سیستم تصويربرداری پزشکی، در كنار دستگاه تصوير برداری، از تعدادی رايانه تحت يک شبکه تشکیل شده كه به طور اختصاصی برای ذخیره، بازيابی، توزيع و نشان دادن تصاوير استفاده میشود. در واقع تصاوير پزشکی در يک استاندارد يا قالب )Format )مستقل ذخیره میشوند DICOM )inMedicine Communications Imagingand Digital )مهمترين قالب آن می باشد. بیشترين تصاويری كه از طريقPACS آرشیو و طبقهبندی میشوند، تصاوير اولتراسوند، MRI، ،CT ،اندوسکوپی، ماموگرافی و اشعه ايکس هستند. اين سیستم در واقع جايگزين hard-copy مانند بايگانی فیلمهای راديولوژی برای مديريت تصاوير پزشکی كه در طول زمان ممکن است خراب شوند، میشوند و توانايیها و قابلیتهای سیستمهای رايج را باال میبرد. ازطرفی هزينه سرسام آور فیلمهای راديولوژی و
نیز نگهداری آنها همیشه از مهمترين مشکالت مديران بیمارستانها بوده است .بنابراين PACS می تواند با حذف فیلم هزينه خريداری را كم كند و با ايجاد آرشیو الکترونیکی بايگانی فیزيکی را حذف نمايد.
2-2: مقايسه PACS با سیستم كلیشه
در سیستم آنالوگ ، تصوير برداری از بیمار انجام و روی كلیشه های راديولوژی چاپ می شود. راديولوزيست كلیشه ها را مشاهده كرده و گزارشی از تشخیص خود را روی برگه كاغذ ثبت و به پزشک معالج ارسال می كند. گاهی كلیشه حاضر برای تشخیص نهائی كافی نبوده و كمکی به پزشک معالج نمی كند. برخی اوقات هم اتفاق می افتد كه كلیشه بنا به داليلی گم شده يا دچار مشکل فیزيکی می گردد كه برای ادامه درمان بايد تکرار شود. حال با توجه به ورود مقداری اشعه زيانبار در هر نوبت تصوير برداری به بدن بیمار و ايجاد عوارض متعدد ، تکرار تصوير برداری مشکالت خاص خود را دارد و اگر در اين میان بیمار يک خانم حامله و يا يک كودک خردسال باشد مشکل عوارض بسیار حاد و خطر آفرين خواهد بود. چه بسا بخاط جلوگیری از ورود اشعه ايکس به بدن جنین در شکم مادر ، از انجام تصويربرداری از بدن مادر مصدوم صرف نظر شده و سالمت جسمی مادر به دلیل ناتوانی در تشخیص دچار بحران می شد اما در استفاده از سیستم آرشیو ديجیتالی ، مشکل وخطرات ناشی از پرتونگاری به بیمار نیز در نتیجه عدم لزوم تکرار پرتونگاری ، به مراتب ازبین خواهد رفت. يکی از سیستم هايی كه از 1۲ سال پیش استفاده از آن در اروپا و امريکا و چند سالی است در ايران آغاز شده است همین سیستم PACS می باشد كه تمامی اين مشکالت را مرتفع ساخته. با يک بار تصوير برداری از اعضای بدن بیمار چندين تصوير از بعدهای مختلف و با كیفیت مناسب گرفته شده و در هارد ديسک كامپیوتر ذخیره و بايگانی می شود. تصاوير در مانیتورهای Diagnosis Medical با كیفیت مناسب در معرض ديد متخصصین راديولوژی قرار می گیرد تا گزارش مناسب و كاملی تهیه نمايند. نسخه ای از تصاوير نیز به بیمار در يک CD تحويل می گردد تا در مواقع لزوم به پزشک معالج ارائه دهد. همچنین تصاوير گرفته شده و گزارش راديولوژيست روی آن ، به شکل online در كمترين زمان ممکن از طريق شبکه در دسترس پزشک معالج در بخشهای بستری يا اتاق عمل می باشد.
3-2: اجزاء تشکیل دهنده يا ساختار يک سیستم PACS
اين سیستم براساس ايده و روشهای جديد كامپیوتری بنا نهاده شده و متشکل از چهار جزء اساسی میباشد. هركدام از اين اجزاء با تجهیزات خاصی كار می كنند. اين اجزاء عبارتند از:
1-3-2: دستگاههای تصويربرداری پزشکی
2-3-2: ایستگاههای کار ( Station )
3-3-2: شبکه کامپیوتری
4-3-2: پایگاههای داده و بانکهای اطلاعاتی
اين اجزاء در مجموع تشکیل يک سیستم را می دهند كه وظیفه تصويربرداری ، ايجاد بانک اطلاعاتی ، جريان اطلاعات در شبکه و بايگانی تصاوير پزشکی را بر عهده دارند.
1-3-2: دستگاههای تصویر برداری پزشکی
دستگاههای تصويربرداری متنوعی وجود دارد. MRI ،SCAN.CT ،CR و … كه با سیستم PACS یا سیستم بایگانی و ارتباط تصاویر پزشکی ارتباط دارند. يک دستگاه اسکن توموگرافی كامپیوتری را در نظر بگیريد. اين دستگاه از يک میز برای قرار گرفتن بدن بیمار ، يک گانتری كه سر بیمار در آن قرار میگیرد، يک منبع تولید اشعه ايکس ، سیستمی برای آشکار كردن تشعشع خارج شده از بدن و يک ژنراتور اشعه ايکس. تشکیل شده است . همه اينها داخل يک اتاق مخصوصی قرار دارد كه ديوارهای اين اتاق عايق و درب ورودی آن ساخته شده از اليه های سربی می باشد.
تصويربرداری از تمام نقاط بدن به كمک اشعه x و با پردازش كامپیوتری scan CT انجام می گیرد و اختلفات بسیار جزئی در جذب اشعه x را نشان می دهد. اين سیستم قادر به آشکار ساختن دانسیته های مختلف در نسوج نرم می باشد. در تروماها، شکستگی های حاد و شکستگی های موئی، تومورها نقش تشخیصی مهمی ايفا می كند.
اصول كار يک دستگاه تصويربرداری مانند دستگاه سی تی اسکن بطور خالصه چنین است : پس از اينکه بدن بیمار بر روی میز و سر آن در گانتری قرار گرفت و شرايط دستگاه بر حسب ناحیه مورد تصوير برداری تنظیم شد، يک دسته پرتو ايکس توسط كولیماتور )محدودكننده دسته اشعه( به صورت يک باريکه در آمده و از بدن بیمار رد میشود )پالس میشود(. مقداری از انرژی اشعه هنگام عبور از بدن جذب و باقیمانده اشعه با عنوان پرتو خروجی كه از بدن بیمار عبور میكند توسط آشکار سازی كه مقابل دسته پرتو ايکس قرار دارد، اندازه گیری شده و بعد از تبديل به زبان كامپیوتری در حافظه كامپیوتر ذخیره میشود بالفاصله پس از اينکه اولین پالس اشعه بطرف بیمار فرستاده و اندازهگیری شد و المپ اشعه ايکس يک حركت چرخشی بسیار كم انجام داد، دسته پرتو ايکس دوباره پالس شده ، مجددا اندازهگیری میشود و در حافظه كامپیوتر ذخیره میگردد. اين مرحله چند صد يا چند هزار بار بسته به نوع دستگاه تکرار میشود تا تمام اطالعات مربوط به عضو مورد نظر در حافظه كامپیوتر ذخیره
شود. كامپیوتر میزان اشعهای را كه هر حجم معینی از بافت جذب میكند، اندازه گیری میكند. اين حجم بافتی را واكسل )Voxel )مینامند كه مشابه چند میلیمتر مکعب از بافت بدن میباشد. در سی تی اسکن يک اليه مقطعی از بدن به اين واكسلهای ريز تقسیم میشود، كه با توجه به مقدار جذب اشعهای كه توسط هر كدام از اين واكسلها صورت میگیرد، يک شماره نسبت داده میشود. اين شمارهها نیز بر روی تصوير كه بر صفحه تلويزيون مانند كامپیوتر میافتد، يک چگالی با معیار خاكستری )از سفید تا سیاه( اختصاص داده میشود. نمايش هر كدام از واكسلها را بر روی مونیتور يک پیکسل )Pixel ) میگويند. يعنی واكسلها حجم سه بعدی و پیکسلها دو بعدی میباشند و هر چه تعداد پیکسلها بر روی مونیتور بیشتر باشد تصوير واضحتر و قابل تفکیکتر است. اعدادی كه با توجه به مقدار جذب اشعه به هر بافت اختصاص داده میشود، را اعداد سی تی يا اعداد هانسفیلد مینامند. بطور مثال بافت چربی كمتر از بافت عضالنی و بافت عضالنی كمتر از بافت استخوانی اشعه را جذب میكند. بنابراين بطور مثال استخوان ۱44 ، +آب صفر و چربی ۲4 و هوا ۲44 میباشد كه هر چه مقدار اين اعداد كمتر باشد، بر روی فیلم سیتی اسکن آن قسمت طبق معیار خاكستری بیشتر به سمت سیاهی تمايل دارد و برعکس
هرچه عدد سی تی مثل استخوان باال باشد تصوير به سمت سفیدی تمايل دارد. گاهی برای مشخص تر شدن اعضايی كه دارای چگالی شبیه به هم هستند از مواد كنتراست زا استفاده میشود. از كاربردهای تصوير برداری با اين دستگاهها به مواردی اشاره می نمائیم. تشخیص بیماريهای مغز و اعصاب – بیشترين استفاده از سیستم PACS را در بین بخشهای بیمارستانی بخش اعصاب دارد. چون سی تی اسکن میتواند تفاوت بین خون تازه و كهنه را به تصوير بکشد، به همین دلیل برای نشان دادن موارد اورژانس بیماريهای مغزی بهترين كاربرد را دارد.
بیمارهای مادر زادی مانند بزرگی يا كوچکی جمجمه – تشخیص تومورهای داخل جمجمهای و خارج مغزی – خونريزی در قسمتهای مختلف مغز و سکتههای مغزی – تشخیص بیماری اعضای داخل شکمی مانند كبد ، لوزالمعده ، غدد فوق كلیوی و بررسی بیماريهای ريه. اتاق كنترل . دركنار اتاقی كه دستگاه تصويربرداری در آن وجود مستقر هست، يک اتاقک ساخته شده كه مانند اتاق فرمان عمل می كند. اين اتاق از طريق يک پنجره كامال شیشه ای كه شیشه آن از جنس مخصوص بوده و عايق اشعه می باشد ، مشرف به اتاق تصويربرداری است. كارشناس راديولوژی برای ايمن بودن از اشعه بايد در خارج از اتاق تصوير برداری و در همین اتاقک مستقر شود و ضمن مشاهده بیمار و ارتباط صوتی با بیمار،كنترل دستگاه تصويربرداری را در دست داشته و عمل تصوير برداری را انجام می دهد. يک دستگاه كامپیوتر برای بازسازی تصوير و كنسول عملیاتی كه تکنولوژيست راديولوژی بر آن قرار میگیرد، در اين اتاق وجود دارد. اين كامپیوتر متصل به دستگاه تصويربرداری ونیز از طريق شبکه متصل به server محصوص PACS جهت استفاده از بانک اطالعاتی و همچنین بايگانی تصاوير گرفته شده در آن می باشد. متصدی اين كامپیوتر همزمان می تواند تصاوير گرفته شده را در بانک اطالعاتی اضافه و علاوه بر بايگانی فايلها در serverو كپی روی CD درصورت نیاز از تصاوير گرفته شده و حتی بايگانی در server ، بوسیله پرينترهای مخصوص روی كلیشه چاپ نمايد.
2-3-2: ایستگاههای کار ( Station )
هرايستگاه كار عبارت از يک دستگاه كامپیوتر با مختصات مناسب می باشد كه مسئول نمايش
اطالعات و تصاوير پزشکی از طريق شبکه داخلی بیمارستان می باشد. برای دو محل ايستگاههای كاری
تعريف شده است. يکی برای راديولوژيست در بخش راديولوژی )تصوير شماره ۱ )جهت مشاهده
تصاوير و نوشتن ريپورت پیوستی و يافته های خود روی تصاوير و ديگری برای بخش های بستری و
اتاق عمل كه با يک دستگاه كامپیوتر در هر بخش، پزشک معالج مقیم در بخش بستری يا اتاق عمل
تصاوير خواسته شده از بیمار و نیز ريپورت راديولوژيست را مشاهده برای درمان بیمار اقدامات درمانی
را انجام می دهد. )تصوير شماره ۲ )برای راديولوژيست ها استفاده از مانیتورهای مخصوص
)Monitor Diagnosis Medical )كه دارای قابلیت نمايش تصاوير با كیفیت بهتر می باشند ، ضروری
است. اين ايستگاه های نمايشی و ويرايشی تصاوير ديجیتالی در هر يک از بخشهای متصل به شبکه
های محلی يا داخلی در بیمارستان يا حتی شبکه اينترنت خارج از بیمارستان دسترسی پزشک به
تصاوير ذخیره شده و در نتیجه كاهش وابستگی پزشک به متخصصان راديولوژی ، دسترسی همزمان
جراحان در بیمارستان های مختلف و مشاوره متمركز درباره مقايسه روشهای درمانی متعدد را فراهم
میکند. يک دستگاه از اين ايستگاههای كاری در اتاق گزارش واقع در بخش راديولوژی وجود دارد كه
مخصوص راديولوژيست جهت مشاهده تصاوير گرفته شده ، ويرايش تصاوير با tools نرم افزار PACS و
درج ريپورت از يافته های خود روی تصاوير يا پیوست تصاويرمی باشد. ايستگاه كاری ديگری در بخش
راديولوژی در قسمت پذيرش می باشد كه متصدی پذيرش می تواند از تصاوير گرفته شده برای بیمار
CD تهیه و تحويل دهد. ايستگاههای كاری متعددی در قسمتهای مختلف يک بیمارستان بسته به
سیاستهای مديريتی می تواند تعبیه شود.
3-3-2: شبکه کامپیوتری
امروزه در كشورهای پیشرفته تقريبا هر بیمارستانی و در كشورهای در حال توسعه بیمارستانهای درجه
يک مجهز به يک شبکه داخلی جهت استفاده كلیه بخشها و واحدهای بیمارستانی از سیستم يکپارچه
اطالعات بیمارستانی )HIS )در كنار شبکه جهانی اينترنت می باشند. در كشور ما نیز گامهای اساسی
در اين راستا برداشته شده و علی رغم مشکالت خاص اين قضیه بیمارستانهای ما تا حدودی مجهز به
شبکه داخلی و استفاده از HIS شده اند يا به دنبال راه اندازی آن هستند. يکی از قسمتهای
پاراكلینیکی HIS سیستم راديولوژی است كه می تواند PACS یا سیستم بایگانی و ارتباط تصاویر پزشکی را بطور كامل پشتیبانی كند.
بنابراين در يک بیمارستان وجود يک شبکه حتی در صورت نبودHIS برای سیستم PACS ضروری
است تا ارتباط بین بخش راديولوژی با بخشهای بستری و ساير قسمتهای مرتبط را برای استفاده از
تصاوير پزشکی برقرار نمايد. البته اين شبکه می تواند از طريق اينترنت با بیرون از بیمارستان نیز
ارتباط برقرار نمايد عملکرد شبکه PACS از دستگاههای تصويربرداری شروع می شود. اين تجهیزات
تصاوير را به وسیله نرم افزار PLUS PACS به server منتقل می كنند. شبکه داخلی تصاوير را از
سیستم PACS به مراكز مختلف داخل بیمارستانی منتقل و در اختیار افراد مجاز قرار می دهد. از طرفی
همین سیستم به شبکه جهانی اينترنت می تواند وصل شده و تصاوير گرفته شده را به خارج از
بیمارستان منتقل و در اختیار افراد بی شماری كه بتوانند به اين سیستم دسترسی داشته و مجوز استفاده
از آن را بگیرند ، قرار می گیرد.تصوير شماره . هرشبکه ، دارای اجزائی است . همیشه يک دستگاه
server برای ارائه خدمات به كلیه دستگاههای client در نقاط مختلف شبکه بايد وجود داشته باشد كه
عبارت از يک دستگاه كامپیوتر با مشخصات بسیار بهتر و توانائی پردازش باالی اطالعات می باشد كه
محل ذخیره اطالعات نیز می باشد.Server بوسیله چند دستگاه Switch كه به صورت ترمینال خطوط
ارتباطی عمل می كنند ارتباطات را با قسمتهای ديگر شبکه برقرار می كند. اين در حالی است كه
سرعت انتقال به نوع رايانه ها و رسانه برقراركننده ارتباط بین اجزای سیستم بستگی دارد.. نوع كابل
شبکه مورد استفاده كه فیبر نوری بهترين آن می باشد ، نوع سويچ ها ، نوع كارت شبکه بکار رفته در
كامپیوترهای ايستگاههای كاری ، كیستون ها و … از جمله فاكتورهائی هستند كه در سرعت انتقال
اطالعات بسیار موثر می باشند. سیستم PACS در يک شبکه به طور اولیه از يک وسیله دريافت كننده
تصوير )دروازه الکترونیکی(، سیستم مديريت اطالعات )يک رايانه مخصوص كه جريان ورود اطالعات
را به درون شبکه كنترل میكنند(، وسیله ذخیره تصاوير )بايگانیهای بزرگ و كوچک(، شبکه انتقال
)كه مناطق پهن و محلی را پوشش میدهد(، پايگاههای نمايش )شامل يک رايانه، نمايشگر متن، نمايشگر
تصاوير و يک خط اتصال برای استفاده كننده به منظور استفاده از آنها( و گاهی در مواقع لزوم،
تجهیزاتی كه تصاوير را روی copy-hard ذخیره كند، تشکیل شده است. البته امروزه PACS های تحت
وب، بیشتر رايج میشوند، به اين صورت كه از اينترنت به عنوان مرتبط كننده اصلی خود استفاده
میكنند. در شبکه اينترنت نیز سرعت انتقال به فاكتورهای مهم ديگری بستگی دارد. پهنای باند شبکه
اينترنت ، شکل استفاده از up-Dial يا ADSL از مهمترين فاكتورها می باشد.
4-3-2: پایگاههای داده و بانکهای اطلاعاتی
نکته مهم در مورد سیستم PACS ، شبکه انتقال آن است كه از يک Server مركزی )كه پايگاه دادهها را
ذخیره میكند(، تشکیل شده است. اين پايگاه حاوی اطالعات تصاويری است كه توسط دستگاههای
تصويربرداری MRI ،SCAN.CT ،CR و … مرتبط با سیستم PACS ، گرفته شده و از طريق LAN
)Network Area Local )يا (Network Area Wide (WAN روی Server ذخیره و در طول شبکه دريافت
میشوند اطالعات اصلی در Server در بانک اطالعاتی وجود دارد. ساختار اين بانک اطالعاتی می
تواند بصورت Access و SQL و … باشد. روی Serverتصاوير با فرمت خاص خود كه مطابق با
استاندارد DICOM می باشد و معموال با نام تاريخ اخذ تصوير همراه با يک شماره پرونده بستری يا
سرپائی بیمار ذخیره می شود. عالوه بر آن فايلهای مورد نیاز برای نرم افزار PLUS PACS نیز وجود
خواهد داشت. از امکانات بانک اطالعاتی مانند ايجاد Account برای كاربران مجاز نیز استفاده می
شود.
4-2: ساختار سیستم PACS
تجهیزات مدرن راديولوژی، امروزه به طور مستقیم تصاوير بیماران را وارد سیستم PACS در قالب
تعريف شده میكند. يک سیستم كامل PACS ، بايد شامل يک نقطه دسترسی )Point Access )به تصاوير و اطالعات همراه باشد. همچنین بايد با سیستمهای اطالعاتی بیمارستانی ديگر )HIS)و بويژه به سیستم اطالعاتی راديولوژی )RIS )نیز مرتبط باشد.ارتباط PACS با RIS بسار حائز اهمیت است چرا كه اين دو سیستم ، مکمل هم در كامل نمودن سیستم مکانیزه كل بخش راديولوژی می باشند. هرچه ارتباط میان سیستمهای اطالعاتی مختلف گستردهتر باشد، اطالعات قویتر و قابل اعتمادتر میشوند. به طور مثال، خطر ورود اشتباه اطالعات بیماران را كم میكند، زيرا قالب استاندارد DICOM كه برای اين منظور به كار میرود، میتواند مشخصات بیمار را نیز دريافت كند. استاندارد DICOM يک استاندارد جهانی در انتقال تصاوير پزشکی است و سیستمهای مورد استفاده در بیمارستانها و مراكز بهداشتی مانند HIS و PACS بايد از اين استاندارد استفاده كنند تا فرمت تصاوير در نرم افزار مورد استفاده قابل فهم و استفاده باشد. سیستم PACS از نرم افزار PLUS PACS بهره می برد كه از استانداردهای الزم برخوردار هست. زمانی كه دريافت اطالعات يک بیمار كامل شد، سیستم PACS، دادههای تصويری جاسازی شده را با فهرست سوابق برنامهريزی شده روی شبکه، مقايسه میكند و در صورت وجود هرگونه تناقضی، آن را مشخص میكند. هر اطالعاتی، تنها با مشخصات همان فرد، ذخیره میشود. وقتی راديولوژيست، خواندن تصاوير بیمار مفروض را به پايان رساند، سیستم PACS ،آن را به عنوان »خوانده شده«، عالمتدار میكند كه به اين ترتیب از دوبارهخوانی جلوگیری میشود. گزارش پزشک به عکس متصل شده و از طرف ديگر خط اتصال، ديده میشود. در بیشتر موارد سیستم PACS با سیستم اطالعاتی بیمارستان )HIS )و سیستم اطالعاتی راديولوژی )RIS )مرتبط است تا برقراری ارتباط بین تصاوير با اطالعات مربوط به بیماران و امکان استفاده از سیستم های تله راديولوژی برای انتقال و دريافت تصاوير و اطالعات بیمار از مناطق دور را تسهیل كند. همکاری اين سیستم ها میتواند ارتباط بین بخشهای مختلف درمانی را بهبود بخشیده وكارايی و كیفیت مراقبت از بیمار در بیمارستان ها را افزايش دهد. سیستم های ذخیره و بازيابی تصويری به طور كلی از ابزارهای ارتباطی رايانه میزبان ، ابزارهای بايگانی تصوير و ايستگاه های نمايش كه به شبکه ارتباطی متصل است ، تشکیل شده است. استفاده از سیستم های ذخیره و بازيابی تصويری تنها به تصويربرداری محدود نخواهد بود بلکه از سیستم هايی كه براساس PACS عمل می كند در جراحی هم استفاده می شود و به اين ترتیب شبکه های اطالعاتی كه معموال از خطاها و اشتباهات كمتری برخوردار است ، راه اندازی می شود. يک PACS خوب كامالً بطور قطعی، به راديولوژيست اجازه میدهد تا تصاوير پی درپی را با
كمترين حركت و جنبش نسبت به حالتی كه بايد در مالء عام نمونه های دقیق را مورد بررسی قرار
دهد، بوسیله ابزارهای ديجیتالی كه ازطريق صفحه كلید هدايت می شود و با انگشتان به اجرا در می آيد تفسیر كند.
برای راه اندازی سیستم در يک مركز ، توجه به ساختار يک سیستم PACS بسیار حائز اهمیت می
باشد. در اين ساختاربايد موارد مهمی را مد نظر قرار داد كه به نمونه هائی از آن اشاره می نمائیم :
1-4-2: بررسی فضای فیزيکی مورد نیاز جهت نصب سخت افزار و لوازم جانبی سیستم
PACS .در اين جهت دستگاههای تصويربرداری موجود بررسی می شوند. اگر اين دستگاه آنالوگ باشد
بايد از كیت مخصوصی كه شبیه يک كارت شبکه نسبتا بزرگ می باشد، در كامپیوتر متصل به دستگاه
تصويربرداری استفاده نمود. دستگاههای تصويربرداری ديجیتال كامل بوده و نیاز به كیت مذكور
ندارد. دستگاههای ديجیتال بهترين گزينه برای استفاده از سیستم PACS می باشد.
2-4-2: بررسی تجهیزات پزشکی و گروه های كاریWORK GROUPS كه توسط كمیته
استاندارد جهانی فرمت دايکامDICOM ارائه داده شده در اين مركز درمانی از قبیل دستگاه
…و میکروسکوپی ، آندوسکوپی،US، CT scan،RI راديولوژیCR
3-4-2: -سیستم PACS بايد امکان ارسال و دريافت تصاوير ديجیتال پزشکی با فرمت
دايکامDICOM را به ايستگاه های WorkStationsداخل مركز درمانی داشته باشد.)از قبیل بخش ها ،
اطاق عمل وغیره… ( در ايستگاه های WorkStationsاز دو نوع Viewer استفاده می شود:
الف) Viewer كه اين نرم افزار فقط تصاوير را نشان می دهد ودر اكثر ايستگاه های Work Stationsنصب می گردد.
ب) Viewer كه اجازه پردازش تصاوير ديجیتال پزشکی با فرمت دايکام DICOM را می دهد،كه اين نرم
افزار بر اساس نیاز و ضرورت تهیه می گردد.
4-4-2: -سیستمPACS بايد امکان ارسال و دريافت تصاوير ديجیتال پزشکی با فرمت دايکامDICOM
را به خارج مر كز درمانی را از طريق اينترنت داشته باشد.
5-4-2: -سیستمPACS بايد امکان اتصال بهRIS/HIS تحت پروتکلHL7( پروتکل استاندارد انتقال
اطالعات علوم پزشکی (را بر اساس گروه كاری داشته باشد.
6-4-2: -سیستمPACS بايد امکان پروتکل آموزش بالینی برای دانشجويان و كاركنان علوم پزشکی را
داشته باشد.
7-4-2:سیستمPACS بايد امکان رايت بر روی CDياDVD را برای ارائه به بیمار بجای كلیشه
داشته باشد.
5-2: مزایای استفاده از سیستم PACKS
ا بهره برداری از اين سیستم مشکالت مرتبط با تصويربرداری مرتفع می شود. بايگانی و ذخیره فیلمها
در انبارهای مخصوص نیاز به فضای فیزيکی مخصوص دارد. اين فضا بايد دارای نور مناسب و غیر
مضر برای فیلمها و دما و حرارت مناسب باشد. سیستم ايمنی مناسب نیز برای جلوگیری از آتش
سوزی و از بین رفتن فیلمها بايد در نظر گرفته شود. گم شدن فیلمها يا خراب شدن آنها و نیاز به
درخواست مجدد فیلم از طرف پزشک معالج يا نیاز به اين فیلمها برای آموزش دانشجويان علوم پزشکی
از مشکالت سیستم كلیشه ای می باشد. از طرفی حجم و هزينه باالی فیلمها همواره مديران را نگران
می كند. سیستم PACS با الکترونیکی نمودن تصاوير ، سیستم Less Filmرا معرفی و از اين مشکالت
جلوگیری می نمايد. يکی از دغدغه های مديران بیمارستان هزينه مادی و معنوی حضور راديولوژيست
ها در بیمارستان ، در ساعات غیر اداری می باشد كه به شکل آنکالی انجام می گیرد. در مواقع اورژانس
و يا قبل از عمل جراحی حتی در نیمه شب ، از بیمار تصاويری اسکن شده و بايد توسط متخصص
راديولوژی تفسیر شود. برای اين كار يا بايد با پزشک متخصص راديولوژی تماس گرفته شود تا در
همان موقع در بیمارستان حضور يابد . يا اينکه فیلم های گرافی توسط فردی به منزل راديولوژيست
ارسال شود و فرد مذكور منتظر بماند تا راديولوژيست تفسیر خود را ريپورت كرده و توسط آن فرد به
بیمارستان عودت داده شود. در اين مدت پزشک معالج و تیم جراحی در انتظار هستند و گاهی مشکالتی
در تاخیر عمل برای بیمار پیش می آيد كه تبعات قانونی هم دارد. سیستم PACS اين مشکل را حل نموده
و فقط به راديولوژيست تلفنی اطالع داده می شود تا ايشان در منزل خود از طريق خط اينترنت وارد
سیستم بیمارستان شده و از روی مانیتور خود تصاوير مربوطه را مشاهده و حتی با ابزار نرم افزار
PLUS PACS روی تصوير مانور داده و يافته های خود را تايپ كند. در كمترين زمان ممکن پزشک
معالج در اتاق عمل يا اورژانس ريپورت را مشاهده و با توجه به تشخیص حاصل به درمان يا عمل می
پردازند. سیستم PACS امکان آموزش از راه دور يا تشخیص از طريق اينترنت و تلويزيون را فراهم
میسازد و به پزشکان كمک میكند كه در هر كجای كره خاكی كه باشند، همزمان به اطالعات مشابه و
به روز شده دست يابند كه در اصطالح، تله راديولوژی نامیده میشود. سیستمهای PACS ،با كاهش
هزينههای ذخیرهسازی كه به صورت الکترونیکی انجام میشود )نسبت به بايگانیهای فیلم(، مزايای
زيادی دارند]6 .]بااستفاده از سیستم های انفورماتیک تصويربرداری PACS می توانیم تصاوير
راديولوژی را بايگانی و از آن برای ارسال تصاوير به هر نقطه ای از دنیا استفاده كنیم بنابراين بايد از
سیستم هايی استفاده كنیم كه در آنها خروجی تصوير به صورت ديجیتال است. گسترش استفاده از
سیستم PACS از بزرگ شدن مراكز و جایگیری بیشتر بايگانی فیلمها جلوگیری میكند كه اين مزيت،
به نفع مراكز كوچک است. تهیه تصوير روی CD يا DVD و ارائه آن به بیمار ، كمک می كند تا بیمار
ادامه درمان خود را به مراكز ديگری ببرد و اين درحالی است كه حمل و نگهداری فیلم و كلیشه برای
بیمار بسیار مشکل می باشد و گاهی مفقود يا مخدوش شدن فیلم اتفاق می افتد. گاهی اتفاق می افتد
كه برای درمان بیمار از مشاوره متخصصی در خارج از كشور استفاده می شود . تله راديولوژی و
سیستم PACS تصاوير را سريع و در بهترين حالت ممکن در اختیار متخصص مربوطه در آنسوی كشور
قرار داده و روند بهبود بیماری را بهتر می كند. در واقع با پیشرفت علم پزشکی و تجهیزات وابسته به
آن كه هر كدام دنیايی از تصاوير را ايجاد میكنند، نیاز به سیستمهايی مانند PACS كامال احساس
میشود تا به اقتصاد دنیای پزشکی نیز كمک رساند. از طرفی، تشخیص سريعتر و دقیقتر بیماری را
امکانپذير میسازد و در وقت و هزينه، صرفهجويی بسیاری میكند. در واقع هدف اصلی استفاده از
سیستم PACS ، ارتقای بازده موثر كاری در كنار قابلیتهای تشخیصی پزشکان است. بعبارتی مکانیزه
كردن فرايند تصويربرداری از خريد امکانات اولیه تا رضايت بیمار ، پزشکان و كاركنان می باشد.
3- ارتباط این سیستم با HIS
اين سیستم نیز همانند بسیاری از برنامه های اقماری HIS بايد قابلیت اتصال به آن را داشته باشد تا
در خدمت پزشکان و تیم پزشکی در بیمارستان قرار گیرد. در اين يکپارچه سازی سیستم PACS
اطالعات هويتی و شماره پرونده بیمار را از HIS دريافت كرده و ذخیره می نمايد تا برای تیم پزشکی
قابل تشخیص باشد.
4- نتیجه گیری
تصوير برداری ديجیتالی موقعیت خارق العاده ای داشته و بر بسیاری از موانع اولیه مثل كارهای
صنعتی ناكافی، تنگنای تولید، قیمت فوق العاده بويژه فیلم و میل كم مشتريان غلبه كرده است. افزايش
تصاوير بايگانی و سیستمهای ارتباطی ) PACS ) محركی برای پذيرش تکنولوژی ديجیتالی تکمیلی كه
در نصف كردن قیمتها و افزايش كیفیت تصاوير موثر خواهد بود می باشد وبه راحتی می تواند
جايگزين فیلم در تصويربرداری شود. همین طور تاخیر زمانی و ناكارآمدی ذاتی در تولید فیلم را حذف
كرده و به بیمارستان اجازه می دهد تا در فضا و كاركنان راديولوژی صرفه جويی كند. مشکالت
تاخیر در گزارش راديولوژيست روی فیلمها عالوه بر ايجاد تاخیر در تشخیص پزشک و درمان بیمار ،
موجب تاخیر در پرداخت هزينه از طرف سازمانهای بیمه نیز می شود كه سیستم PACS اين مشکالت را
حل می نمايد. اخذ رضايت تیم تشخیص و درمان پزشکی ، بیمار و سازمانهای ذيربط ، مديريت هزينه
های مالی و انسانی و روی آوردن به سیستمهای مکانیزه همه عواملی هستند كه امروزه مديران
بیمارستانها و حتی مراكز كوچک را به چالش كشیده و استفاده از سیستم PACS را يک ضرورت
اجتناب ناپذير نموده است.
محدودیت های fMRI برای اسکن مغز
نگاشت عملکردی با استفاده از اثر BOLD در FMRI
تطبیق فعالیت عصبی به پاسخ BOLD
نوشته : مهندس علی نیک مرام
